Wat zijn dark patterns en wat betekenen ze voor je bedrijf?

Donkere patronen?

De term klinkt misschien mysterieus in je oren, maar dark patterns of donkere patronen komen vaker voor dan je denkt. Het gaat om technieken in het design of de copywriting gemaakt om gebruikers te misleiden. Ze laten gebruikers acties ondernemen waar ze eigenlijk niet voor kozen en die dus mogelijk niet in hun belang zijn.

Zo leiden deze patronen bijvoorbeeld tot aankopen, inschrijvingen voor bepaalde zaken of het delen van persoonlijke info. Kortom: het is een onethische tactiek. Je vindt dark patterns op websites maar ook op mobiele apps en andere digitale platforms.

Hoe zit het met de wetgeving omtrent dark patterns?

Recent zette de Europese Unie stappen om dark patterns aan te pakken. Sinds afgelopen herfst is de DSA-wet van kracht in de EU, wat staat voor Digital Services Act. In die wet staat onder meer uitdrukkelijk vermeld dat dark patterns verboden zijn.

De European Data Protection Board (EDPB) omschrijft bovendien ook richtlijnen voor dark patterns in interfaces van socialmediaplatforms. De EDPB wil zo mensen helpen om de techniek sneller te herkennen en ze te vermijden.

Goed om te vermelden is dat de DSA-wet enkel van toepassing is op zogenaamde online platforms. Dan gaat het dus over digitale services die interacties tussen twee of meerdere (sets van) gebruikers mogelijk maken. Deze gebruikers zijn onafhankelijk van elkaar en gebruiken de services in kwestie om met elkaar te communiceren via het internet. De term ‘online platform’ is dus een brede term, die kan verwijzen naar internetdiensten zoals marktplaatsen, zoekmachines, sociale media, enz.

Maar … niet alle e-commercewebsites vallen onder deze definitie en kunnen zo dus de DSA-wet proberen ontwijken. Toch betekent dit niet dat dark patterns zomaar gebruikt mogen worden in e‑commerce. De tactiek is dan nog steeds onwettig, volgens de Richtlijn voor Oneerlijke Handelspraktijken. Dark patterns verstoren namelijk het economische gedrag van consumenten ten opzichte van het product.

In welke gevallen geldt de wet?

De DSA-wet geldt al voor zeer grote online platforms (Very Large Online Platforms of VLOP’s genoemd). Deze bereiken momenteel 10% van de Europese bevolking. Op andere entiteiten wordt de wet van toepassing vanaf 17 februari.

Wat kan je doen als bedrijf?

Als ondernemer is het van belang om je bewust te zijn van de risico’s van dark patterns. Het gebruik van deze tactiek is niet zonder risico: je schaadt er je reputatie mee en het kan juridische gevolgen hebben. Zorg er dus voor dat je gebruikersinterfaces transparant en gebruiksvriendelijk zijn. Geef altijd heldere en beknopte info over je producten en diensten. En niet te vergeten: vraag altijd toestemming aan de consument voor je persoonlijke gegevens vergaart.

Misleidende en verwarrende designelementen vermijd je beter. Denk dan aan vooraf aangevinkte vakjes of standaardinstellingen waarmee je gebruikers aanzet tot acties die ze anders zelf niet zouden ondernemen. Blijf ook ver weg van elementen die een gebruiker het idee geven dat ze zich moeten haasten om nog van je dienst te genieten of dat er nog maar weinig producten over zijn. Ook dat is immers een manier om hen te manipuleren.

Door deze richtlijnen te volgen, zorg je ervoor dat je bedrijf niet geassocieerd wordt met dark patterns. Je toont zo aan dat je eerlijk en transparant omgaat met gebruikers.